Vietnam-ABD Deniz Kuvvetleri Yakınlaşması

 

                   Mavi Vatan

Amiral Cem Gürdeniz

Vietnam-ABD Deniz Kuvvetleri Yakınlaşması

Bu satırları yazarken Çin savaş gemileri Akdeniz’deki tatbikata katılmak üzere İstanbul Boğazından güneye geçiyordu. ABD ve AB’nin en önemli jeopolitik etki alanında, tarihte bir ilk gerçekleşirken Çin’in ön bahçesinde de kabaca bir ay önce çok önemli bir faaliyet yaşanıyordu. 6 Nisan 2015 günü, ABD ve Vietnam Deniz Kuvvetleri, aralarında 6’ncı Donanmalararası  Çalışma Faaliyetini (Naval Engagement Activity) başlatıyordu. Aynı tarih, her iki devlet arasında diplomatik ilişkilerin tesisinin de 20’nci yılını temsil ediyordu. Biraz geriye gidelim.

Savaşta 2 Milyon Vietnamlı öldü. ABD ile Kuzey Vietnam arasındaki savaş 1965’de başlamış, 42 yıl önce 1973 yılında bitmişti.  Bu savaşta çoğu sivil, yaklaşık 2 milyon Vietnamlı öldü. Savaşta yenilen ABD’nin kayıpları 60 bindi. Vietnam halkı direndi ve çok acı çekti. Amerikalı muhalif film yapımcısı Oliver Stone’un, Vietnam’da gerçek bir hayat öyküsünden yola çıkarak çektiği, ‘Cennet ve Dünya’ (Heaven and Earth) isimli filmin bir sahnesinde eski Vietkong’lu kardeş, Amerikalı işgalci ile evlenerek savaşın ortasında ABD’ye göç eden kızkardeşi ile yıllar sonra buluşur. Kız kardeş sorar: Savaşı nasıl kazandınız? O da cevap verir: Ölerek. Amerikan Savaşı onların geçen yüzyıldaki ilk savaşı değildi. Talihsiz Vietnamlılar 20’nci yüzyılın 30 yılında emperyalistlerle sürekli savaştılar. ABD ile savaş Tonkin Körfezi olayı (kumpası) ile başlamıştı. Savaşın Vietnam galibiyeti ile bitmesinden 2 yıl sonra, 1975’te Kuzey Vietnam ve Güney Vietnam birleşti.

Jeopolitik İhtiyaç Esastır. Günümüzde geride kalan 2 milyon kurbana rağmen Vietnam-ABD ilişkileri makalenin başında bahse konu donanmalar arasında işbirliğine gidecek kadar iyi. Vietnam, Pasifik yüzyılı olan 21’nci yüzyılda komünist bir ülke olmasına rağmen kapitalist/emperyalist blok yanında yer alıyor. Bunun temel nedeni jeopolitik ihtiyaçlar. Jeopolitik ihtiyacın temel nedeni de Çin.

Vietnam-Çin Savaşları. Çin Halk Cumhuriyeti ile  Sosyalist Vietnam Cumhuriyeti arasındaki ilişkiler aynı ideolojiye sahip olmalarına rağmen çok fırtınalı ve istikrarsız geçti. Vietnam, kuzeyindeki bu dev ülkeye sürekli olarak jeopolitik kuşkuyla yaklaştı. Vietnam, ABD ile savaşı sırasında Çin’den yardım görmesine rağmen, ilişkiler güney ve kuzey Vietnam birleştikten sonra kötüleşti. 1979 ile 1990 arasında iki ülke değişik çap ve şiddette savaştı. Temel sorun Tonkin Körfezinde deniz sınırlarının belirlenemeyişi ile Paracel ve Spratly Adalarının egemenliğinin tartışmalı durumuydu.  Yani deniz yetki alanları sorunu. Vietnam-ABD savaşı sırasında Çin ve Vietnam bu sorunları dondurmuştu. Ancak savaş sonrası durum değişti ve hatta Vietnam ile Çin savaştı. Sonuçta Çin Paracel adalarında egemenliğini ilan etti.   Diğer taraftan 1977-1991 yılları arasında devam eden Vietnam-Kamboçya savaşının da Çin-Vietnam gerginliğinde önemli rol oynadığını belirtelim. Kriz büyüyünce, 1979 yılının başında Çin kısa süre için Kuzey Vietnam’ın belirli bölgelerini işgal etmiş, başkent Hanoi’ye kadar  yaklaşmıştı. Vietnam binlerce kişinin öldüğü bu savaş sonrası Çin sınırına 600 bin kişi yığmıştı.  Soğuk savaş sonrası 2002 yılına kadar iki ülke ilişkileri normalleşti. Sınır ve deniz yetki alanları sorunlarının çözümüne yönelik önemli yol alındı.

Vietnam İnisiyatif Alıyor. Ancak 2011 yılında Vietnam, Güney Çin Denizinde yeni tatbikatlara başlayacağını duyurunca, durum yeniden karıştı. Çin daha ileri giderek ilk uçak gemileri olan Liaoning’i gelecekte bu bölgede konuşlandıracaklarını deklare etti. 21 Haziran 2012 tarihinde Vietnam’ın Paracel ve Spratly Adacıklarını kendi egemenliğine alan yasayı onaylaması tırmanmayı artırdı. Benzer bir hamle de Çin’den geldi. Bölgedeki diğer ülkeler Tayvan, Brunei, Malezya, Filipinler de her iki adalar zincirindeki kendi tarihsel egemenlik taleplerini bu karmaşada tekrar dile getirdiler. Sorun iki taraflılıktan çok taraflı hale dönüştü.

Denizler Çok Kıymetli.  İşte bu konjonktürde ABD-Vietnam yakınlaşması, 21nci yüzyılda Pasifikte şekillenen yeni jeopolitik dengelerde önemli rol oynayacak. Bu adacıkların yetki alanına giren denizler ve dipleri o kadar kıymetli ki, Vietnam gelecek nesillerin denizden yararlanacağı kaynakları Çin’e karşı koruyabilmek için 40 yıl önce 2 milyon insanının vahşi bir şekilde öldürülmesine neden olan ABD ile ortaklık kurma yolunu açabiliyor.  Çin’e meydan okuyabiliyor. Denizler o kadar kıymetli ki Çin gibi bir dev ekonomi, ne doğu, ne de güney Çin Denizindeki 7 ayrı ülkeyle devam eden 8 ayrı deniz yetki alanı egemenlik iddialarından bir adım geri atmıyor. Taviz vermiyor. Her iki ülkeden öğrenecek çok şey var. Zira bizler, değil pratiğinin, deniz jeopolitiğinin varlığının bile farkında değiliz.  ‘Yavru vatan değiliz’, ‘yes be annem’’, ya da ‘üzerinde keçilerin bile otlamadığı Kardak Kayalıkları‘ söylemleriyle uyumaya ve uyutulmaya devam ediyoruz. Yaşadığımız cehalet ve aymazlık döneminin tarihte bir başka örneği yok.