Türk Gemi İnşasının Babası: Ord. Prof. Ata Nutku

Türk Gemi İnşasının Babası: Ord. Prof. Ata Nutku

                   

Geçen haftalarda ‘’Kuvayı Milliye’ nin Uçak Gemisi’’ başlıklı bir yazımda Kurtuluş Savaşında bir avuç kahraman denizcimizin Rusya üzerinden 300 bin ton savaş cephanesini Karadeniz limanlarına nasıl taşıdıklarını ve Kurtuluş Savaşını mümkün kıldıklarını  yazmıştım. Bu yazımda mutlak yokluklar içinde Cumhuriyetin ilk gemisini inşa eden mühendisi, bahriye mektebinin gurur abidesi bir denizciden bahsedeceğim. Ata Nutku.

Babası, Deniz Yarbay Süleyman Nutku. Onu anlatmaya geçmeden önce babasından bahsedelim. Zira ancak öyle bir babanın oğlu Türklere gemi yapabilme yolunu açabilirdi.  II Abdülhamit döneminin en karanlık döneminde görev yapan Yarbay Süleyman Nutku, 1875 yılında Üsteğmen rütbesiyle Donanmaya çıktı. Değişik savaş gemilerinde görev alarak Karadeniz ve Akdeniz’de bulundu. 1890  yılında ‘’Deniz Kuvvetleri Dergisini (Deniz Mecmuasını)’’ ilk kez çıkaran, 1897'de ‘’Deniz Müzesini’’ kuran, 27 Temmuz 1902 tarihinde 25 ciltlik Büyük ‘’Britannica Ansiklopedisini’’ Türkiye’ye getirmeye teşebbüs ettiği için Preveze/Yunanistan’a sürgün edilen Süleyman Nutku, 1911 yılında emekli edilmişti. Emekliliğinde, 1923 yılı sonuna kadar “Osmanlı Kaptan ve Makinistler Cemiyetini” kurmuş ve “Deniz Gazetesini” çıkarmaya başlamış, “Meteoroloji Teşkilatını” teşkil ederek bir buçuk sene idare etmiş, “Kılavuzluk teşkilatını” kurmuş ve boğazlardaki seyir düzenini tanzim ederek ülkemize büyük kazançlar sağlamıştı.

Sürgünde doğan Ata Nutku. Deniz Mühendisi Yüzbaşı Ata Nutku 1904’de  Preveze de doğdu. 1923 Deniz Harp Okulu mezunudur. Binbaşı rütbesindeyken 1928 yılında İtalya’dan alınan ilk “Tepe” sınıfı muhriplerin kabul testlerine Ansaldo Tersanesinde iştirak etmişti. 1931 ile 1938 yılları arasında Cumhuriyet tarihinin ilk yerli yapım gemisi olan 1250 tonluk Gölcük Yağ Gemisini Gölcük Tersanesinde bin bir zorlukla inşa edebilmiş ve 1939 yılında İngiltere’ye gemi inşa yüksek mühendisliği eğitimine gönderilmişti. Türkiye’de gemi inşasının babası unvanını kazanmış bir deniz subayı ve ordinaryüs profesörlük unvanına sahip bir bilim adamı olan Ata Nutku, 10 Eylül 1943 tarihinde İTÜ bünyesinde, ilk kez “Gemi İnşaatı Yüksek Mühendisliği” bölümünün açılmasına liderlik etmiştir.

Teknolojik Kaderi Değiştiren Mühendis. Onun mühendislik dönemi 33 yıllık Abdülhamit istibdadının gemi söküm ve yıkım mirasının karanlığında başladı. Karanlık geçmiyordu. Devrimlere rağmen, geçelim karacı generalleri, deniz subayları bile Türkiye’de gemi inşa edilebileceğine inanmıyordu. Nisan 1933’de dönemin Milli Savunma Bakanı Zekai Apaydın’a Mühendis Yüzbaşı rütbesi ile yazdığı mektup ibretlik bir belgedir. Mustafa Kemal’in ışık saçan bir evladı olarak Savunma Bakanına adeta Türkiye’de gemi yapılması ve  Gölcük Tersanesine yetki verilmesi için yalvarmaktadır:

                  ‘’Çıplak arsalarda İtalyanların destroyerlerimizi nasıl inşa ettiklerini gördük. Muhterem beyefendi, memlekete semeremizi ve feyzimizi vermek için çırpınıyoruz. Projeyi Vekâlet'e gönderdiğimizden beri iki sene geçti. Erkânı Harbiye, Fen Sanat projeyi tasdik ettiler. Fakat önümüzde büyük cehalet duvarı var. Deniz İmalat Şubesi önce hiçbir inceleme yapmadan ve aynı tezgâhlarla ecnebilerin yaptığı işleri unutarak itiraz etti. Bir sene evvel materyal listelerini gönderdiğimiz halde malzemeler sipariş edilmemiştir. Bir geminin nasıl yapıldığını görmemiş olan ve bilmeyen İmalat Dairesi bu geminin yapılamayacağını iddia etti ve bu gemi için ayrılan tahsisatı başka yere sarf etmek istedi... Tersanede bomboş bekliyoruz. Vekil Beyefendi, Türkiye şimdiye kadar ilk defa gemi inşa etmiyor. Cehaletin ve entrikanın söndürdüğü o ocaklar ve leylek yuvası olan bacalar, bu tarihin tanıklarıdır ama ne yazıktır ki mezar taşlarıdır. Onlar şimdi bizi seyrediyorlar! Eğer biz itimat telkin edemiyorsak, neden burasını (Gölcük Tersanesini kastediyor. yn) tamamıyla kapatmıyoruz? Kendimizi ve her şeyimizi vakfettiğimiz mesleğimizde emeklerimizin ve bilgimizin boşa gitmemesi ve memleket vazifemizde bizi başarılı kılmak için vereceğiniz en küçük bir fırsata ve işarete hazır olduğumuzu arz eyler ve hizmetlerimin kabulünü istirham ederim.’’

                  Cumhuriyet, ilk gemisini Binbaşı Ata Nutku sayesinde bu mektuptan ancak 3 yıl sonra denize indirebildi ve 5 yıl sonra tamamlayabildi. Emekli Amiral Afif Büyüktuğrul hatıratının tören günü olan 24 Eylül 1935 tarihli Sayfasında şunları yazıyor: “Gölcük Tersanesi yapısı ilk gemi olarak Gölcük yağ gemisi bugün denize indirildi. Yüzbaşı Ata Nutku inşa kararı almak için bir hayli uğraştı. Çünkü Gölcük fabrikaları bu geminin yapılmasını istemiyorlardı. Açık açık “bu gemi yapılmayacak, nihayet bu gemileri hurdacılara satacağız” gibi çirkin sözler de harcanıyordu. Bu reaksiyon o kadar şiddetli idi ki bugün gemi teknesi denize indirilirken hiçbir tören yapılmamıştı. Gemi bizler ve Ata’nın arkadaşları huzuruyla sessiz sedasız denize indirilmişti.’’

 Cesaretsiz Bilgi ve Tecrübe Anlamsızdır. Bugün Türk Donanması MİLGEM’i dizayn ve inşa edebiliyorsa ardında Ata Nutku ve onun ruhunu taşıyan cesur denizciler vardır. Evet bilgi ve tecrübe çok önemlidir. Ancak cesareti olmayan bilgi ve tecrübe bir işe yaramaz. Ata Nutku aynı zamanda bir cesaret abidesidir. 31 Ocak 1994’te ebediyete uğurladığımız Türk gemi inşasının mümtaz lideri ve  cumhuriyet tersaneciliğimizin kurucu babasının aziz hatırası önünde saygı ile eğiliyorum.